Z polszczyzną za pan brat

 

Każdy naród powinien pielęgnować swoją kulturę, której jednym z najważniejszych składników jest język. Język polski to trudny język, jednak to nie tłumaczy nas, że możemy kaleczyć polszczyznę. Chciałabym zwrócić uwagę na kilka słów, zwrotów i wyrażeń, których Polacy często używają błędnie.

Najczęściej popełniane przez Polaków błędy językowe

Mamy rok dwa tysiące dwunasty (2012). Formy dwutysięczny użyjemy tylko i wyłącznie, gdy mówimy o roku 2000, czyli dacie, która, zapisana cyframi arabskimi, zakończona jest trzema zerami. Jeśli chodzi nam o rok 2001 i kolejne to powiemy, że coś miało miejsce w dwa tysiące pierwszym itd.

Błędy często są popełniane przy określaniu daty dziennej i miesięcznej. Często słyszy się 3 (trzeci) styczeń. Pamiętajmy! Jest to trzeci stycznia, bo  trzeci (w domyśle: dzień) stycznia. Nazwę miesiąca należy podawać w dopełniaczu (który odpowiada na pytania: kogo? czego? nie ma). Trzeci styczeń oznacza trzeci miesiąc styczeń liczony przez kolejne trzy lata.

Pamiętajmy, że datę zapisujemy trzema sposobami:

1. 25.05.2012
2. 25 V 2012
3. 25 maja 2012 roku

Warto zauważyć, że jedynie w pierwszym zapisie stawiamy kropki pomiędzy dniem, miesiącem i rokiem, gdyż wszystkie pojawiające się cyfry są cyframi arabskimi i należy je od siebie oddzielić.

Mówmy więc:             

W roku dwa tysiące dwunastym w Polsce i na Ukrainie odbędzie się Euro.

Trzeci maja 1791 roku to ważna data w historii Polski.

 

Kolejnym problemem przy określaniu czasu jest podkreślanie typu: miesiąc (rok) czasu. Jest to forma niepoprawna, gdyż z samej definicji słowa miesiąc (rok) wynika, że jest to określona jednostka czasu.

 

 

 

Większość z nas jest zmotoryzowana. Czasem słyszy się, że ktoś cofał do tyłu. Cofać oznacza ruch wykonywany tylko i wyłącznie do tyłu. Wystarczy więc powiedzieć, że ktoś cofał.

 

 

Dla – ulubiony przyimek mieszkańców Podlasia

Dla to rusycyzm, który, niestety, w naszym regionie występuje za często. Wg językoznawcy - prof. Andrzeja Markowskiego - obecne nadużywanie tego przyimka to wpływ języka angielskiego.

Jego użycie jest zasadne, gdy:

1. mówimy, że jakaś istota żywa jest odbiorcą, użytkownikiem lub właścicielem czegoś; Przykładowe użycie: jedzenie dla kota, krem dla kobiet po czterdziestce,
2. łączy się z nazwami uczuć: szacunek dla starszych,
3. łączy się z przymiotnikami oznaczającymi pożytek: samochód przyjazny dla środowiska, parking dla samochodów osobowych,
4. tworzy z rzeczownikami, zwłaszcza odczasownikowymi, wyrażenia oznaczające cel: przeczytaj to dla przyjemności

Niepoprawne użycie przyimka dla w połączeniu z:

1. nazwami rzeczy i pojęć: krem dla skóry – poprawnie: krem do skóry,
2. pewnymi czasownikami, np. kup dla dziecka prezent – poprawne: kup prezent (komu?) dziecku,
3. nazwą czynności dotyczącą kogoś bezpośrednio: daj dla mnie – poprawne: daj mi;

Wymienione tu zostały najczęściej spotykane błędy z użyciem przyimka dla.

 

 

Warto poświęcić chwilę na omówienie sposobów stopniowania.

Współczesna polszczyzna posługuje się dwoma typami stopniowania: prostym i opisowym.

Prosty polega na dodawaniu do wyrazu cząstki, która nasila cechę, np. ciekawy – ciekawszy – najciekawszy.

Stopniowanie opisowe to dodawanie słów: bardziej, najbardziej lub mniej, najmniej do przymiotników i przysłówków bazowych, np. tajemniczy - bardziej tajemniczy - najbardziej tajemniczy lub słony – mniej słony – najmniej słony.

Niepoprawne jest użycie jednocześnie dwóch sposobów stopniowania do jednego wyrazu, np. ciekawy - bardziej ciekawszy - najbardziej ciekawszy. Poprawne jest: ciekawy – ciekawszy – najciekawszy.

Pamiętajmy, że nie stopniujemy nazw materiałów, z których coś zostało wykonane, np. przymiotników złoty, drewniany, słomiany; oraz nazywających przynależność do kogoś lub czegoś: (miłość) matczyna, polski, miejski itp.

 

 

A teraz o różnicach między parami wyrazów, zwrotów.

Dziecinny i dziecięcy - dwa różne słowa

Dziecinny oznacza kogoś, kto jest niepoważny, zachowuje się jak dziecko, jest infantylny; czyli słowo to nazywa cechę.

Słowo dziecięcy informuje o przynależności czegoś, jakiegoś przedmiotu do dziecka, np. dziecięcy wózek, pokój, dziecięce ubranka. Nie można więc powiedzieć dziecinny pokój, bo to oznaczałoby, że jest to pokój niepoważny.

 

Pisze – jest napisane

Kiedy omawiam z uczniami teksty literackie, oni często mi mówią, że coś w nich pisze.

W gazecie pisze, że  podrożała benzyna… Zawsze w takich sytuacjach zadaję pytanie: kto pisze? To przytoczone zdanie tylko w  takiej formie będzie poprawne: W gazecie jest napisane…

Zwrot pisze jest poprawny tylko wtedy, gdy mamy na myśli wykonywanie czynności pisania przez jakąś osobę (jakiś podmiot), np. Ola pisze list.

 

To – te

Zaimek wskazujący to odnosi się do pojedynczego przedmiotu, np. to drzewo. Na Podlasiu szczególnie często słyszę te drzewo.

Zaimek te wskazuje na kilka przedmiotów, np. te drzewa.

Tą – tę

to dwie różne formy zaimka wskazującego.

Biernik - kogo? co? (widzę) przeczytam, przeglądam tę książkę,

Forma tą w bierniku występuje jedynie w odmianie mówionej języka potocznego. 

W odmianie starannej języka polskiego powiemy: Widzę, założę tę sukienkę. Czytam tę książkę.

N. z kim? z czym? (idę) z tą panią

Przykłady poprawnego użycia zaimka tą:

Idę z tą panią. Rozmawiam z tą kobietą.

Najczęściej jest tak, że zaimek tę łączy się z rzeczownikiem (rodzaju żeńskiego) zakończonym również literą ę, a cząstka tą występuje z rzeczownikiem zakończonym ą.

 

Gdzie szukać pomocy?

Na koniec chciałabym wskazać źródła, gdzie można szukać poprawności.

Gdy mamy wątpliwości, w jaki sposób napisać dany wyraz (np. rz czy ż), sięgnijmy do słownika ortograficznego języka polskiego.

W razie trudności ze zrozumieniem znaczenia słowa należy sięgnąć do słownika języka polskiego, a jeśli mamy duże podejrzenie, że pochodzi ono z jakiegoś języka obcego, możemy sprawdzić je w słowniku języka polskiego oraz słowniku wyrazów obcych.

Aby unikać powtarzania w swej wypowiedzi tego samego wyrazu, należy poszukać wyrazów bliskoznacznych w słowniku synonimów/słowniku wyrazów bliskoznacznych.

Gdy nie jesteśmy pewni, czy dana forma wyrazu jest poprawna (np. ten pomarańcz – niepoprawna, czy ta pomarańcza – poprawna), radą posłuży słownik poprawnej polszczyzny.

Powodzenia w skutecznym i poprawnym porozumiewaniu się życzy autorka tegoż tekstu  

Katarzyna Nielipińska